Województwo łódzkie

Województwo łódzkie to obszar niejednorodny pod względem nie tylko historycznym, ale też kulturowym czy gospodarczym. W obecnym kształcie łączy w jedną całość pogranicza historycznych ziem: kujawskiej, wielkopolskiej, mazowieckiej, śląskiej i małopolskiej. Od wczesnego średniowiecza na obszarach dzisiejszego województwa istniały grody, a później miasta, jednak nie zyskały one większego znaczenia politycznego. Gdyby nie odgórna decyzja polityczna władz rosyjskich o usytuowaniu ośrodka przemysłowego, podjęta przy poparciu Rajmunda Rembielińskiego i Stanisława Staszica, prawdopodobnie nie mówilibyśmy dziś o Łodzi jako mieście wojewódzkim.

Województwo łódzkie jako byt polityczny zaistniało dopiero w 1919 roku. Wcześniej Łódź była formalnie podrzędna wobec Piotrkowa Trybunalskiego. W ciągu ostatniego wieku łódzkie kilkukrotnie zmieniało swój kształt. Po 1945 roku miało kształt zbliżony do obecnego – bez okolic Wieruszowa i Poddębic, za to z okolicami Końskich. W międzyczasie przeprowadzano pomniejsze korekty granic jednostek administracyjnych (pojawiły się m.in. powiaty pajęczański i wieruszowski). Podczas reformy administracyjnej w 1975 granice województwa skurczyły się, ograniczając się niemalże do terenów samego miasta i przyległych ośrodków aglomeracyjnych. Ostatnia reforma administracyjna w 1999 roku przyniosła powrót do granic sprzed reformy Gierka (powiększonych o powiat opoczyński).

Z uwagi na niejednorodność administracyjną, również pod względem etnograficznym łódzkie nie stanowi jednolitego obszaru, ale składa się aż z sześciu regionów etnograficznych: łęczyckiego, łowickiego, sieradzkiego, wieluńskiego, piotrkowskiego i rawsko-opoczyńskiego. Choć pod wieloma względami strój i tkactwo były w tych regionach do siebie zbliżone, to zróżnicowanie w zakresie stosowanej kolorystyki, a także wykorzystywanych wzorów i splotów, pozwalają na traktowanie ich odrębnie.

Jak ujmuje to Bronisława Kopczyńska-Jaworska, województwo łódzkie było, a pod pewnymi względami nadal jest, pełne kontrastów. Jego siedzibą stało się duże miasto przemysłowe otoczone mniejszymi ośrodkami włókienniczymi, podczas gdy reszta jego ziem opierała się wciąż na rolnictwie. W centrum regionu presja urbanizacyjna była bardzo duża, za to na jego peryferiach gęstość zaludnienia zasadniczo nie zwiększała się. Im dalej od Łodzi, Zgierza, Pabianic, tym słabsze były miejskie wpływy. Dzięki temu w takich regionach jak łowickie czy rawsko-opoczyńskie stosunkowo długo utrzymywała się wiejska kultura ludowa, zaś np. w łęczyckiem, położonym blisko uprzemysłowionych Ozorkowa i Zgierza, bardzo szybko doszło do zaniku kultury wiejskiej i jej „wchłonięcia” przez miasto. W granicach ziemi łódzkiej można było znaleźć zarówno prężne ośrodki przemysłu, jak i jedne z najbardziej zapóźnionych gospodarczo ziem w Polsce (np. późniejszy powiat pajęczański) [4].

Współcześnie różnice regionalne ulegają zatarciu i przestają być widoczne. Pamiątkami odrębności regionalnej są zabytki kultury materialnej i niematerialnej. Bywa, że pamiątki te możemy zobaczyć już tylko w muzeach, ale pewien zwrot ku lokalności powoduje, że pojawiają się inicjatywy przypominające o regionalnym dziedzictwie kulturowym.

← Rys historyczny | Regiony →