Surowce:
Len
Włókno lniane stanowi część łykową łodygi lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum L.).
Len jest uznawany za jedną z najstarszych roślin używanych do wyrobu tkanin. Szacuje się, że w Europie znano go już 5000 lat p.n.e. [19]. Na wsiach Polski środkowej w dużym stopniu wyparł powszechnie wcześniej konopie, ze względu na swoją trwałość, wartości estetyczne (płótno lniane jest znacznie delikatniejsze), a także, jak podkreśla Kondratiukowa, higieniczne (przewiewność oraz mniejsze chłonięcie brudu i potu) [12].
Sama obróbka rośliny jest dość czasochłonna. W tradycyjnej uprawie składało się na nią kilka podstawowych etapów pracy [20, 21]:
- Zbiór (mniej więcej we wrześniu) – rośliny były wyrywane z korzeniami (a nie koszone), ze względu na chęć pozyskania jak najdłuższych, łatwo przędących się włókien.
- Suszenie – poprzez ekspozycję niezwiązanego lnu na słońcu (w snopkach mógłby fermentować).
- Odziarnianie i młocka – odseparowanie ziarnistych główek lnu od łodygi (cepem lub poprzez wyczesywanie na grzebieniu).
- Roszenie (moczenie) – poddanie łodyg lnu długotrwałemu wpływowi wilgoci, aby włókno oddzieliło się od zdrewniałej części łodygi (paździerza). W zależności od dostępu do wody (rzeki, strugi) odbywało się albo przez moczenie w wodzie albo przez układanie (ścielenie) na trawie, by włókna nasiąkły rosą. W tym drugim wypadku proces trwał ok. 3 tygodni i należało pilnować, aby nie przegapić momentu wyroszenia, bo wówczas zaczynało się niszczyć włókno.
- Ponowne suszenie – aby zatrzymać proces rozwoju pleśni.
- Międlenie i trzepanie – polegało na połamaniu łodyg specjalnym urządzeniem (międlica – z jednym ostrzem, cierlica – z dwoma), a następnie ich wytrzepaniu celem oddzielenia połamanych paździerzy od włókien, przy pomocy trzepaka. Czasem otrzepywano jeszcze oddzielone paździerze, aby odzyskać włókna krótkie (pakuły), stosowane np. do wyrobu worków.
- Czesanie – posortowane według gatunków (jakości) włókna, wyczesywano na specjalnej szczotce (lub dwóch, o różnym rozstawie zębów), najpierw na części z rzadziej, a następnie gęściej rozstawionymi zębami.
- Przędzenie – przetwarzanie luźnego wyczesanego włókna na nić. Początkowo wykorzystywano w tym celu wrzeciona, potem przęślice, ale w XIX w. powszechnie używano kołowrotków (kółek).
Len może być, w zależności od stopnia obróbki, wykorzystywany do wyrobu tkanin różnej jakości i o różnym stopniu delikatności. Najgrubsze, najgorszej jakości włókna przerabiano na tzw. płótno zgrzebne, wykorzystywane do produkcji worków, płacht, sienników.
Lepsze jakościowo, dłuższe włókna szły na płótno pacześne, używane jako tkanina na bieliznę i pościel. Płótno pacześne bielone jest zwykle po wytkaniu, poprzez ekspozycję tkaniny na słońce.
Najdelikatniejsze, cieniutkie włókna stosowano z kolei do wyrobu koszul i chustek. Dla uzyskania większej gęstości, tkało się je często na czterech nicielnicach, z nici bielonych w motkach [12].
Wraz z rewolucją przemysłową, na wieś zaczyna przedostawać się bawełna. Początkowo, ze względu na cenę stosowana była bardziej jako dekoracyjny dodatek do lnu, a z czasem wykorzystywana coraz intensywniej [patrz: Bawełna].
Obecnie, nici lniane nie są dostępne aż tak powszechnie jak niegdyś, a w dodatku ich cena jest wyższa niż bawełnianych. Ciągle można je jednak nabyć. m.in. w sprzedaży internetowej (np.: grzanpol.com.pl, linenmouse.com, sojka.net.pl).